Zowel Duitse landbouworganisaties als natuur- en milieuclubs reageren overwegend positief op het eindrapport van de ZKL-Toekomstcommissie voor een transitie in de Duitse landbouw en veehouderij. Die broodnodige vernieuwing kan betaald worden door verhoging van de btw op voedselwaren.
De werkgroep van gezaghebbende deskundigen kwam vorige week met een concretere uitwerking van hun al eerder gepresenteerde voorstellen, ditmaal inclusief een aanbeveling voor financiering ervan. De inmiddels gevallen Duitse ‘stoplichtcoalitie’ van SPD, Groenen en FDP had gevraagd om een financieel onderbouwd plan nadat de coalitie zelf geen overeenstemming over de dekking ervan kon bereiken.
De ZKL-Commissie roept op tot een alomvattende herschikking van de financieringsmogelijkheden. De zogeheten Borchert2-commissie stelt voor om de vernieuwing in de veehouderij met enkele miljarden euro’s mede te financieren, vooral bedoeld voor de vernieuwing van stallen in de melkveehouderij en varkenshouderij. Alleen door grotere en ruimere stallen kan het beleid voor verbetering van dierenwelzijn worden bereikt.
Tot nu toe verschilden de Duitse politieke partijen over de vraag hoeveel de agrarische ondernemers zelf zouden moeten betalen, en hoeveel de overheid zou moeten bijdragen. Bovendien is de vraag of die overheidsbijdrage betaald moet worden via een hogere inkomstenbelasting (=iedereen betaalt mee), of via een nieuwe ‘vleestaks’ (=alleen vleeseters) of via een verhoging van de btw op levensmiddelen (=veel-eters betalen meer).
De ZKL-commissie pleit nu voor een gefaseerde verhoging van de btw op levensmiddelen, als meest logische extra inkomstenbron voor een federale subsidie voor de agri-transitie. Een combinatie met andere financieringsbronnen wordt niet afgewezen.
Vertegenwoordigers van de landbouw zijn tevreden over het feit dat de deskundigen in de ZKL-commissie opnieuw tot een breedgedragen advies zijn gekomen. DBV-vicevoorzitter dr. Holger Hennies constateert een belangrijke omslag bij veel agrariërs: “We zijn afgestapt van de ‘tegen-modus’, we willen nu samen meer betrouwbaarheid.”
Tot nu toe is er in landbouwbeleid sprake van een verdeling van taken en bevoegdheden tussen de federale overheid in Berlijn en de deelstaatregeringen in de zestien Duitse deelstaten. Die deelstaatregeringen zijn qua politieke kleur verschillend samengesteld. Mede daardoor komt in Duitsland landbouwbeleid moeizaam en traag tot stand.
De vicevoorzitter van het Bauernverband ziet voor de uitvoering van de landbouwtransitie een rol weggelegd voor de federale overheid: die moet niet alleen regels stellen maar zich er ook concreet mee bemoeien, zo zei hij. De ZKL-commissie stelt voor die taakverdeling tussen Berlijn en de deelstaten opnieuw tegen het licht te houden.
De DBV-topman Hennies ziet verhoging van de omzetbelasting als een goede manier om het geld voor dierenwelzijn te herverdelen. Maar hij waarschuwt wel dat allereerst het bouwrecht moet worden aangepast: de agrariërs en veehouders moeten weten waar ze met hun eventuele nieuwbouw- of uitbreidingsplannen aan toe zijn. ‘Bedrijven hebben planningszekerheid nodig voor hun investeringen.’
De Duitse Natuurbeschermingsbond beschouwt de nieuwe overeenstemming tussen de ZKL-experts als een belangrijk signaal: Het laat volgens de NABU zien dat ‘zelfs na de emotionele landbouwdebatten van de afgelopen maanden de meningsverschillen kunnen worden overwonnen’.
De ZKL-commissie benadrukt nog meer dan in het eerdere advies van 2021 om aan te sluiten bij Europese wetgeving, zowel bij het gemeenschappelijke landbouwbeleid als bij de klimaat- en milieuregels uit de Green Deal. Ook de nieuwe EU-regels voor het moderne bedrijfsleven zouden moeten worden meegenomen in het nieuwe Duitse beleid.
De politieke reacties op het eindrapport zijn gevarieerd. Landbouwminister Cem Özdemir (Groenen) prees de Toekomstcommissie als een “belangrijk forum voor een eerlijke belangenafweging”, maar gaf ook toe dat hij “liever zelf meer concrete stappen had willen zetten dan mogelijk was in de afgelopen regeringsconstellatie.” De minister van Landbouw van de deelstaat Nedersaksen, Miriam Staudte (Groenen), benadrukte vooral de ZKL-voorstellen voor een ingrijpende hervorming van de kunstmestwet.
Liberale FDP-politici zien de aanbevelingen vooral als een bevestiging van hun markteconomie-benadering. FDP’ers verwerpen opnieuw de manier waarop ‘kleinschalige regeltjes gecompenseerd moeten worden door subsidies’ zoals CDU-landbouwministers lange tijd met de boeren probeerden te doen’.
Van de SPD is bekend dat zij een voorkeur hebben om de agri-subsidie te betalen uit algemene middelen (inkomstenbelasting), terwijl de Groenen het liever zoeken in ‘doelheffingen’ zoals een vleestaks of hogere btw op voedsel.
In de komende verkiezingscampagne kan het standpunt van de CDU/CSU doorslaggevend worden: die oppositiepartij staat hoog in de opiniepeilingen en komt vrijwel zeker na 23 februari in een nieuwe Duitse coalitieregering. Hun partijleider Friedrich Mertz heeft nog geen voorkeur uitgesproken voor de manier waarop het geld voor de miljardensubsidie moet worden binnengehaald.